Dhuroni

Erasmus

2 ditë më parë

Teodiceja dhe komenti i Kuran 2:155-157 - Hamza Yusuf

Dhe Ne do t’ju sprovojmë me ndonjë frikë, me uri, me ndonjë humbje nga pasuria e nga jeta e edhe nga frytet, po ti jepju myzhde durimtarëve – ata që kur i godet ndonjë e pakëndshme thonë: “Të Zotit jemi dhe tek Ai do të kthehemi”! Të tillët janë ata që te Zoti i tyre kanë bekime e mëshirë dhe të tillët janë ata të udhëzuarit në rrugën e drejtë.

Kuran 2:155-157

Kurani ka një mori ajetesh që kanë si trajtesë natyrën e botës, përfshirë provat dhe sprovat e saj, aq sa të krijohet ideja, nëpërmjet këtyre ajeteve, Kurani dëshiron që të na përgatisë që të presim fatkeqësi dhe vuajtje të atilla që do të na shkundin nga gjumi i shkujdesur i përditshmërisë sonë të qetë. Pritshmëritë tona përcaktojnë reagimet që ne do të kemi ndaj vuajtjes që hasim gjatë jetës sonë mbi tokë, dhe kuptimi që ne mbruajmë për realitetin e kësaj bote, por dhe dorëzimi ynë ndaj realitetit të Zotit, përcaktojnë pritshmëritë tona në këtë dynja.

Në ajetin e mësipërm, kur Zoti thotë “Dhe Ne me të vërtetë do t’ju vëmë në provë” (ue la-nebluennekum), ky faktikisht është një njoftim – ajo çka komentuesit e kanë përkufizuar një paralajmërim (indhar). Proverbi arab “Ai që ka dhënë një paralajmërim, i ka larë duart” (men endhere a’dhere) duket se është mëse i qëlluar. Kështu pra, ne duhet të presim atë për të cilën po paralajmërohemi: pa dyshim, një miriadë fatkeqësish do të na pllakosin gjatë jetës sonë. Belaja, apo mundimi (bela’), është në zemër të jetës, dhe Kurani na rrëfen se s’ka dyshim që Zoti i lartësuar do të na vërë në provë.

Sprova e parë ka të bëjë me frikën. Frika është universale, është një dukuri e natyrshme e konditës tonë njerëzore; në fakt, emocioni i parë që fëmija përjeton kur vjen në këtë botë është pikërisht frika – prandaj janë dhe ai vështrimi i tmerruar dhe ato të qarat plotë frikë nga i sapolinduri derisa nëna e përqafon foshnjën në gjirin që rrezaton siguri. Përgjatë gjithë jetës, ne të gjithë, pa dallim, kemi për ta përjetuar frikën: frikën se mos humbasim punën, frikën se mos na vdes një njeri i zemrës, frikën nga ngelja në provim apo nga dështimi në një sipërmarrje a tregti. Madje edhe pejgamberët, të cilëve pa dyshim nuk kishin mangësi në guxim, kanë përjetuar frikë. Për shembull, Kurani thotë se Musai, paqja qoftë mbi të, ndjeu frikë në zemër (20:67). Frika na mbron nga guximi prej kokëkrisuri dhe marrëzia. Dhe vërtet, sikurse ka thënë Alexander Pope në thënien e tij të famshme, “Atje ku ëngjëjt kanë frikë të shkelin, të marrët turren me hap të ngutur”. Guximi nuk është mungesë e frikës, por është një cilësi që na lejon ta kapërcejmë frikën që na pengon, e cila mund ta na e bëjë të pamundur që të veprojmë siç duhet kur ballafaqohemi me sprovat: zjarrfikësi i cili rend me vrap për të shpëtuar njerëzit në një ndërtesë që po digjet ka një guxim që e flak tutje frikën se mos lëndohet.

Teksa ajeti vijon më tutje, Zoti thotë se ne do të sprovohemi me uri (el-xhu’). Duke pasur parasysh se ne jetojmë në një epokë të kornukopias, apo bririt të begatisë, me një bollëk ushqimesh dhe pasurish, sidomos në pjesën më të madhe të botës perëndimore, ne shpeshherë e harrojmë se bota paramoderne, përpara ekonomisë bujqësore të industrializuar që ekziston sot, ka përjetuar shpesh periudha të burimeve të varfëra dhe madje edhe zi buke. Çuditërisht, në gjithë këtë shkapërderdhje të shoqërive moderne, ne gjithashtu dëshmojmë një masë të vogël mirënjohjeje: ne harrojmë se uria është ende e kudogjendur në botën moderne.

Qytetërimet tradicionale kanë patur një kulturë mirënjohjeje – të thënies së një duaje apo lutjeje përpara se ushqimi të hahej në pjatë dhe, kur mbaronin, thuhej një “elhamdulilah” me gjithë zemër. Në disa kultura arabe, njerëzit thonin, “hajde, pastroje Medinën” (nadhdhifu el-Medineh), që donte të thoshte “mbaroje ushqimin në pjatë”; në disa kultura të Azisë jugore, fëmijëve u thuhet se në qoftë se e mbarojnë ushqimin në pjatë, ata do të marrin shpërblim të njëjtë si ata që pastrojnë Qabenë. Një mirënjohje e tillë zë fill te Pjegamberi, paqja dhe mëshira e Zoti qofshin mbi të, i cili kishte një nderim të lartë për bereqetet e Zotit. Shokët e tij të Nderuar kanë përcjellur se ai kurrë nuk ankohej për ushqimin; në qoftë se i vinte pas midesë, e hante, nëse jo, nuk e prekte me dorë, por ama nuk thoshte asgjë. Agjërimi, i qenësishëm për të gjitha fetë e mëdha, e bën më të lehtë vlerësimin për dhuratën e ushqimit kur njerëzia çelin iftarin; myslimanët, që agjërojnë gjatë orëve të ditës në muajin e Ramazanit, e rrokin mirë urinë, një ndjesi kjo e prekshme fizike, që sjell mirënjohje për bereqetin e ushqimit, por gjithashtu kultivon empati për ata të cilët urinë e kanë bukë të përditshme.

Man praying in Nakhoda Masjid, the principal mosque of Kolkata, India; photo: Chitragrapher / Wikimedia Commons
Nje njeri duke u falur në xhaminë Nakhoda, Indi. Photo Chitragrapher / Wikimedia Commons
Ajeti më tutje thotë se Zoti do të na vërë në sprovë me “humbjen e pasurisë, frymëve, dhe frutave” (ue naksin min el-emuali ue el-enfusi ue el-themerat). Fjala në arabisht naks ka shumë kuptime, njëri prej të cilëve është humbje apo pakësim. Ne do të sprovohemi, pra, me humbjen apo pakësimin e pasurisë si edhe me humbjen apo pakësimin e jetës: njerëzit humbasin kujtesën, shikimin, dëgjimin, gjymtyrët, të dashurit, miqtë, kafshët shtëpiake, dhe kështu me radhë – të gjitha këto ne i marrim si të mirëqena derisa ato të mos jenë më. Asnjë jetë nuk i shpëton këtij rregulli. Humbja në fjalë është në rrënjë të natyrës së këtij vendbanimi, dhe, duke përqafuar humbjet që ne përjetojmë përgjatë rrugës, ne mund të përftojmë urtësi të madhe. Sikurse ka shkruar Shekspiri: “Lermë të të përqafoj, o fatkeqësi, burrat e mençur thonë se ti je udha më e mençur.”

Më pas, ajetet kuranore shndërrohen në çështjen se si duhet të kuptojmë dhe rrjedhimisht t’u përgjigjemi sprovave të frikës, urisë, dhe humbjes së pasurisë, jetës, dhe fryteve: “Përgëzoni ata që bëjnë durim” (ue beshshir el-sabirin) – domethënë, ata të cilët janë të duruar në fatkeqësi. Gjatë kohëve të fatkeqësisë, shumëkush përpiqet fort që të tregojë durim. Durimi i vërtetë, siç kuptohet në traditën islame, don të thotë “të jesh i duruar në bindjen tënde dhe i duruar në të frenuarit e vetes nga rënia në mosbindje” (el-sabr ‘ala el-ta’ah ue el-sabr ‘an el-ma’asi) – të frenosh veten kur ti fillon të humbasësh durimin dhe kur bie në dëshpërim. Shën Toma Akuini e vendoste durimin në mesin e virtyteve kryesore për shkak se Letra e Jakobit thotë që “durimi bën punën e tij të përsosur”. Megjithatë, njëlloj si eticistët myslimanë të virtytit përpara tij, Akuini e konsideronte atë një “bijë” të katër virtyteve kardinale. Virtyti i guximit dhe i përmbajtjes “i japin jetë” durimit, që e lejon njeriun të mbartë një barrë dhe të jetë i palëkundur në sprova: një ushtar tregon durim dhe palëkundshmëri nëpërmjet guximit në kapërcimin e frikës në fushëbetejë. Një person i përmbajtur tregon palëkundshmëri dhe durim në të rezistuarit ndaj joshjeve. Kështu, “ata që bëjnë durim” në ajetin kuranor janë ata të cilët ruajnë palëkundshmërinë në të qenit të bindur ndaj krijuesit.

Në esenë e tij më titull “Një shkollim i rrezikshëm: si na edukon vuajtja për përjetësinë”, Kierkegaard citon Hebrenjve 5:8, që thotë se “Jezui e mësoi bindjen nga vuajtjet e tij”. Sipas Kierkegaardit, të mësuarit e bindjes nga vuajtja nuk është diçka e lehtë, por në qoftë se një njeri mënon që të mësojë bindjen, “atëherë ai mund të mësojë atë çka është më korruptuesja: të mësojë të kërkojë me ngulm dëshpërimin, të mësojë që t’i mbyllë gojën shpirtit, të mësojë të ndrydhë çdo entuziazëm të fisëm në të, të mësojë mosbindjen dhe dëshpërimin (shiko fq. 1 në këtë revistë [prej nga është marrë artikulli, sh.p.]). Kur vjen sprova, dhe kur prej saj mësojmë bindjen, thotë Kierkegaard, ne edukohemi për përjetësinë. Kur ne tregojmë durim në bindje dhe durim në shmangien e mëkatit, atëherë mëkati, brenga, egocentrizmi, dhe keqardhja për veten, që na verbojnë nga të parit e të mirës që fshihet pas sprovës, nuk krijojnë në veten tonë një etje të paduruar e cila na verbon ne në raport me të mirën.

Në traditën islame, fatkeqësia (ibtila) është ëngjëlli mbrojtës që na frenon nga të rrëshkiturit në shkujdesjen dhe fragmentaritetin e botës, të cilat mund t’i hapin gropën veteve tona. Vuajtja jonë na mban në shkollë – në këtë “shkollim të rrezikshëm”, siç e quan Kierkegard. Në qoftë se bëjmë durim në fatkeqësi dhe kemi mirënjohje në bekim, jemi të ravijëzuar vertikalisht me Zotin. Megjithatë, në qoftë se dështojmë që të ngrejmë sytë tanë drejt qiejve dhe mbetemi të ravijëzuar me botën, me dynjanë, atëherë pashmangshmërisht kuptimi ynë kaplohet nga dëshpërimi dhe shtyhemi drejt thellësive të mëtejshme të dëshpërimit.

Fatkeqësisht, një dukuri fund e krye moderne dhe përherë e më e zakonshme është të ankuarit, një kundërpërgjigje egoiste e tipit “përse po më ndodh kjo gjë” ndaj fatkeqësisë, diçka që ka qenë e pazakontë në shoqëritë paramoderne dhe mbetet e rrallë në rudimentet e kulturave tradicionale sot. Dekada më parë, kur jetoja në Mauritani, shumëkush atje e merrte si të mirëqenë se unë si perëndimor kisha njohuri për mjekësinë, dhe kështu ata shpesh më flisnin për sëmundjet e tyre me shpresën se unë do t’i ndihmoja njëfarësoj. Ajo çka më linte pa fjalë ishte se ata gjithmonë i modelonin përshkrimet e tyre me shprehje të tipit si “thjesht po ju shpjegoj gjendjen time” (hadha ‘ard hal); “nuk po ankohem: shyqyr Zotit dhe Atij i qofshim falë” (lejse sheuke: elhamdulilah ue el-shukru lilah). Ajo që fshihet nën këtë shtysë është një besim i thellë e megjithatë i thjeshtë se, në thelb, ne i përkasim Zotit, dhe prandaj trupat dhe frymët tona janë të Zotit.

Lidhur me ata të cilët janë të duruar në rast fatkeqësie, ajeti kuranor thotë: “Kur vuajtja i pllakos ata (el-ledhine idha asabet’hum musibeh), ata thonë, “Me të vërtetë, të Zotit jemi dhe tek Ai kthehemi” (inne lilahi ue inne ilejhi raxhi’un)”. Si krijesa të Zotit, ne i përkasim vetëm Zotit, dhe me ne Ai mund të bëjë çfarë të dojë. Gjetkë, Kurani thotë, “Nuk ka katastrofë që të bjerë mbi ju e të mos jetë nga Zoti” (64:11); një tjetër ajet thotë “me përjashtim të rastit kur është nga vetja juaj” (4:79). Pavarësisht nga kjo, këto dy ajete nuk shihen si kontradiktorë se ndonëse gjithçka vjen nga Zoti i Lartësuar, edukata jonë (edeb) në raport me Zotin është e tillë që t’ia veshim fajin vetes kur ndonjë ligështi na bie mbi krye. Shumë prej brengave tona burojnë drejtpërdrejt nga përkujdesja e gjymtuar që tregojmë ndaj pronës së Zotit: ne shpeshherë i lëmë pas dore trupat tanë, hamë ushqime të pashëndetshme, nuk bëjmë ushtrime fizike, dhe më pas i lutemi Zotit përvuajtshëm që të na japë shërim. Mirëpo, po qe se do të ishim shërbestarë të drejtë e të devotshëm të të Gjithëmëshirshmit dhe do të përkujdeseshim për jetët tona, por sërish fatkeqësitë do të na goditnin, atëherë në këtë rast këto janë sprova nga Zoti, dhe duhet t’i nënshtrohemi Atij. Në lidhje me ata që nënshtrohen dhe nuk bëjnë pyetjen “Përse po më ndodh kjo gjë?”, Zoti thotë: “Ata marrin bereqet dhe dhembshuri nga Zoti i tyre.” Zoti i bekon ata për shkak se ata janë në një gjendje durimi, që është në të vërtetë një gjendje mirënjohjeje në atë se ata e pranojnë që gjithçka vjen nga Zoti, përfshirë dhe katastrofën, dhe rrjedhimisht edhe ajo gjithashtu duhet të jetë detyrimisht e mirë. ... Më tepërMë pak